Virüs nükleik asit ve onu çevreleyen protein katmandan oluşan enfeksiyon etkenidir.
Virüsün Yapısı:
Tek tür nükleik asit içerirler. DNA yada RNA
Kapsit adı verilen ve nükleik asiti koruyan bir protein katmanla çevrilidirler.
Bazı virüsler zarf adı verilen ve kapsitin etrafını sarak lipit bir katmana sahiptir. Bu virüslere zarflı virüsler denir. zarfı bulunmayan virüslere çıplak virüsler yada zarfsız virüsler denir.
Genom (nükleik asit): Tek iplikli, çift iplikli, çembersel, dairesel, tek molekül halinde yada parçalı olabilir.
Kapsit: Genomu çevreleyen kılıftır. viral genom tarafından kodlanan proteinlerden oluşur, kapsitin şekli virüsün morfolojik ayrımında kullanılır.
Kapsomer: kapsidi meydana getiren protein birimleridir.
Virüslerin kapsit yapıları:
İkozahedral simetri: Kübik simetride denir. Eşkenar üçgen şeklindeki 20 kapsomerin 12 köşe oluşturacak şekilde birleşmesi ile oluşan özel şekildir.
Helikal simetri: Kapsiti oluşturan protein alt üniteleri nükleik asit (nükleus) etrafında kıvrılarak helezon şeklinde dizilmiştir.
Komplex yapı : Simetri yapıları yoktur. Karmaşık farklı bir yapı gösterir. Ne tam anlamıyla sarmal, nede ikosahedraldir
Örneğin pox virüs tuğlaya benzer görünümdedirler.
Virion: Genom, Kapsit, Zarf.
Nükleokapsid: genom ve kapsitten oluşan yapıdır. Çıplak virüs= zarfsız virusler böyledir.
Zarf: Lipit yapıdadır. Zarf proteinleri denen protein yapılar da içerir.
Zarf proteinleri:
1.Glikoproteinler: Zarf üzerinde dikensi çıkıntılar (peplomer) dır. Konak hücreye tutunma ve içeri girmede rol alır.
2. Matrix proteinleri: (M proteinleri): Glikoprotein çıkıntılarının taban kısmındadır. Konak hücreden çıkışında rol alır.
Virüslerin fiziksel ve kimyasal etkenlere karşı duyarlılıkları
Isı: Yüksek Isı protein deneturasyonu yaptığı için protein yapıda olan kapsiti bozar, kapsit 55-60 ºC de bir kaç dk da yıkılır. Zarflı virüslerde zarfın lipit yapısı nedeniyle zarflı ısıya daha çok duyarlıdır.
Soğuğa dayanıklıdırlar. Dondurularak saklanırlar.(-70-196 ºC ) da yıllarca canlı kalır.
Kimyasal etkenler:
Eter, kloroform , lipit eritici dezenfektanlar zarfın lipit yapısını bozar. zarflı virüslere çok etkilidir.
İyonik çevre izotonik çevre
pH: nötr pH tercih ederler. Bazıları asit ortama dayanabilir.
Radyasyon: Ultraviyole, X ve gama ışınları nükleik asit yapıları bozar.
Virüs ve bakteri arası farklar
Büyüklük: Işık mikroskopunda bile görülemeyecek kadar küçüktür, nm boyutundadır. Elektron mikroskopla görülür. Bakteriler µm boyuttadır ışık mikroskopu ile görülür.
Metabolik aktivite: Bakteriler kendi metabolik aktivitelerini gerçekleştirecek yeteceğe sahiptir.
Virüsler kendi başlarına metabolik aktivitelerini sağlayamaz. mutlaka canlı bir hücre içine girip onun organellerini kullanırlar.
Genomik yapı: virüsler tek tip nükleik asite (RNA veya DNA)sahiptir. Bakteriler DNA ve RNA ikisinide içerirler.
Hücre organelleri: virüslerin organelleri yoktur. Bakteride vardır.
Çoğalma: Virüsler üremek için canlı hücreye ihtiyaç durlar. bu nedenle yapay besi yerlerinde üremezler. Bakteri canlı hücrelerde üreyebildikleri gibi yapay besi yerilerinde de ürer.
İnterferon virüsler üzerine etkilidir. Bakteriler etkilenmez.
Antimikrobiyollere duyarlılık: bakteriler hücre yapılarının farklı bölgeleri üzerinden etkili olan antibakteriyellere duyarlıdır. Antibakteriyeller örneğin; hücre duvar sentezi, nükleik asit sentezinde yer alan enzimler, protein sentezinde rol alan ribozomlar üzerinden bakteri üremesini önlerler. Virüslerin yapıları bakterilere benzemez. onlarda hücre duvarı, sitoplazma zarı ribozom olmadığı ve nükleik asit sentezinde rol alan farklı enzimlerin bulunması nedeniyle antibakteriyellerden etkilenmezler. Virüsler kendi sentezlerine özel farklı antimikrobiyallerle yok edilir. örneğin, hücre üzerine tutunmasını , hücre içine girişini önleyen, hücre içinde nükleik asit sentez aşamalarında rol alan farklı enzimleri etkileyen vs maddelerle yok edilirki bunlara antiviraller denir.
Antijenik özellik: Virüsler daha güçlü antijen içerir. Antikor yanıtları da bakterilerden daha uzundur.
Virüs büyüklüklerinin ölçülmesi
Elektron mikroskobu ile direkt ölçülebilir.
Filtrelerden süzülerek ölçme: virüsü geçiren en son porun çapı 0.64 sabit sayısı ile çarpılır. Virüsün büyüklüğü hesaplanabilir.
Ultrasantrifüj ile çöktürme: Maddeler bir sıvı içerisinde santrifüjde döndürüldüğünde, dönme süresi, partiküller büyüklüğü ile ters orantılı olarak dibe çöker. Partikül ne kadar küçükse o kadar geç çöker. Virüslerin çökme süreleri ölçülerek büyükleri saptanabilir.
İyonize edici radyasyonla ölçme: İyonize ışının virüsten geçerken kaybettiği enerji kaybı ve virüsün gösterdiği biyolojik aktivitenin hesaplanması temeline dayanır.
