TOXOPLASMA GONDİİ
Zorunlu hücre içi parazitidir. Yaptığı hastalığa toksoplazmoz denir. Tüm sıcak kanlı hayvanları enfekte eder, Yalnızca kedilerde (vahşi, evcil) eşeyli ürer. Kediler son konak, diğerleri ara konaktır.
Gelişmiş ülkelerin en yaygın (%30-40 enfeksiyon oranı) parazitlerindendir.
Üreme, takizoit aşaması (hızlı çoğalan), bradizoit aşaması (yavaş çoğalan doku kistleri) ve ookist aşamalarından oluşur.
Kedi, parazitin doku kistlerindeki bradizoitleri taşıyan fareyi yer. Bradizoitler kedinin bağırsak epitel hücrelerinde merozoitlere dönüşür. Merozoitler, hızla bölünür ve kedi bağırsağında parazit sayısı artar. Bunu cinsel üreme takip eder. Sporozoit ve zigot içeren ookistler oluşur. Ookistler dışkı ile atılarak çevreye dağılır.
İnsanlar ookisleri fekal-oral veya bradizoiti çiğ etler ile alırlar. Ookistler Mide-ince barsakta açılır sporozoitler serbest kalır.
Sporozoitler bağırsak epiteli ve çevredeki hücrelere enfekte eder ve hücre içinde parazitofor denen vakuollar oluşur içlerinde hızla çoğalan hareketli takizoitler parazitoforun parçalanması ile açığa çıkar. Kan dolaşımı ile vücudun tüm organlarına yayılır. enfekte olan organlarda parazitoforlar oluşur ve taökizoidler çoğalmaya başlar, immün sistemin baskısıyla takizoitler yarı uyku formundaki bradizoitlere dönüşür. Bu parazitofor vakuol membran ile çevrili bradizoit kümelerine doku kisti denir. Doku kistleri beyin, göz ve çizgili kasta (kalp dahil) oluşur. Domuz-sığır da kasta, farelerde beyinde daha sık görülür. Büyüklükleri 5- 50 μm arasındadır. Doku kistleri, ömür boyu kalabilir. Kistlerin zaman zaman rüptürü yeni kistler oluşumuna neden olur.
Çiğ yada az pişmiş et yiyen ara konaklarda takizoitlerle seksüel döngü sürekli tekrarlar. Yine çiğ etler ile son konak olan kedilere bulaşır tüm siklus tekrar dönmeye başlar.
Klinik:
Hastalığın klinik görünümü, enfekte kişinin bağışıklık durumuna bağlıdır.
Bağışıklık sistemi yeterli olursa tamamen asemptomatik yada hafif semptomlar görülür. Organizmanın kalp, göz, akciğer, beyin ve lenfoid dokulara eğilimi vardır. Patolojisi hücre yıkımı, dokularda kist oluşumu ile karakterizedir. Bağışıklığı baskılanmış hastalarda, hastalık şiddetlidir. Bebekler ve bağışıklığı zayıf olanlarda ölümcül seyreden enfeksiyon gelişebilir. AIDS’li hastalarda önemli bir ensefalitin nedenidir.
Beynin etkilenmesi nörolojik defisitler ve davranış değişikliklerine neden olur. Enfekte hayvanların nöronlarında epigenetik yeniden düzenlenme ve davranış maniplasyonları ortaya çıkar. Hastalığa yakalanan fareler kediden daha az korkar. İnsanda görülen şizofreni ve bipolar bozuklukla da ilişkilendirilmiştir.
Triptofan toksoplasma için esansiyel aminoasittir. Parazit IL-2 ve IFN-y üretimini uyarır. IF-y triptofanın parçalanmasını sağlayan, (indol-amin-2,3-dioksijenaz ve triptofan-2,3-dioksijenaz) enzimleri indükler. Triptofan bu enzimlerle kinurenik asit’e dönüşür. Triptofan azalması parazitin aktivasyonunu baskılayarak akut ve kronik enfeksiyonun kontrolünde rol oynar. Parazit kas ve beyin dokusunda kist olarak depolanır. Ayrıca triptofan düşmesi, ve kinurenik asit yükselmesinin şizofrenik ve depresif davranışların nedeni olduğu düşünülmektedir. Şizofrenlerde beyinde kynurenic acid yükseksekliği, depresyonluların beyinlerde ise triptofan ve serotonin düşüklüğü gözlenmiştir.
Gebe kadının toxoplasma geçirmesini ikinci bir önemi bebeğe geçme riski yani konjenital toxoplasmozdur. Risk hamilelik trimestri ilerledikçe artar. Birinci trimestrde %25 ikin 3. trimester de %75 e çıkar. Gebe kadının enfeksiyonu sıklıkla belirtisiz geçirmesi bebekte enfeksiyon riskini azaltmaz.
Bebekte bulguların şiddeti gebeliğin trimestrine bağlı olarak değişir. İlk trimesterde meydana gelen enfeksiyon, düşük veya ölü doğuma neden olabilir. İkinci ve üçüncü trimesterde enfeksiyonlar genellikle, lenf nodları, karaciğer ve dalakta büyüme, beyin kalsifikasyonları, ensefalit, mikrosefali, hidrosefali, nörogelişimsel gecikme, körlük ve sağırlıkla sonuçlanır.
Laboratuvar Tanısı
Toksoplazmoz tanısı için ELISA, Western blot veya kompleman fiksasyon gibi serolojik testler kullanılır. Beynin tutulumunu doğrulamak için beynin bir MR grafisi çekilir. Seroloji testlerde toxoplasmaya özgü IgM artışı, yada IgG titresinde 4 kat yükselme tanı koydurur. IgM enfeksiyondan sonra uzun süre yüksek kalabilir. Bu durumda IgG avidite testleri yapılır. Hastalığın başlangıcında oluşan IgG ler düşük aviditeli hastalık ilerledikçe oluşanlar yüksek aviditelidir. Yüksek avidite 3 aydan önce geçirilmiş pozitifliği gösterir.
Gebelikte enfeksiyon durumunda anneye hemen ilaç tedavisi başlanması fetusu korumayı garanti etmez. Gebeliğin ilk aylarında enfeksiyon geçiren annelerde gebeliğin sonladırılması önerilir. Gebeliğin15-22 haftalarında ise amniyosentezle bebekte toksoplazma antijeni aranır, negatif ise gebeliğe devam edilir. Ancak daha sonrada anneden bebeğe geçebileceği için 22-23. haftalarda bebek göbek kordon kanından IgM ve toxoplasma antijeni tekrar bakılmalıdır. Pozitif ise yine gebeliğin sonlandırılması önerilir.
Korunma
Etlerin tam pişmiş (63-75 C) tüketilmesi. yada 0-18 derecede bir kaç gün dondurmak. Kedi dışkısında ookistlerin sporlanması bir gün sürdüğü için kedi kumunun hergün sporlanmadan (bekletilmeden) atılması önemlidir. kedilerin dışarı çıkarılmaması, evde kedi maması ile beslenmesi gerekir. Toprakla temaslı tüm besinlerin iyice yıkanarak yada pişirilerek tüketilmelidir.
Sık el yıkamak hijyen kuralalarına uymak çevreden bulaşı önler. Kan nakli ve keçi sütü ile geçebilir. Donar kontrolü ve keçi sütü pastörizasyonu yapılmalıdır. Transplasental geçiş açısından gebe takibi yapılmalıdır. Cinsel yolla geçtiği düşünülmektedir.
Koyunlar için onaylı canlı aşı bulunmaktadır. İnsanlar için yoktur.
Aşı: Koyunlar için ömür boyu koruyan, onaylı canlı aşı vardır. İnsanlar için onaylı aşı yoktur. Kedilere 2 ayda bir kist için iç parazit tedavisi uygulanmaktadır.
