Shigella
Shigella türleri basiller dizanteriye neden olan Gram negatif, fakültatif anaerobik, oksidaz negatif basillerdir. Shigella, dünya çapında yaklaşık 150 milyon ishal vakasına ve yılda 600.000 ölüme neden olmaktadır.
E coli’nin enteroinvaziv serotipleri ile yakından ilişkilidir. DNA analizi, bu cinsin E coli içinde bir biyogrup olarak sınıflandırılabileceğini göstermiştir.
Flagella ve beraberindeki H antijeninden yoksundurlar. dolayısıyla hareketsizdir. Ancak tip –1 fimbria bulunan Shigella flexneri’de hareket görülür. Shigella ’lar hareketsiz olmaları ile Salmonella ’lardan ayrılırlar.
K kapsül ve O somatik antijeni vardır. K tiplendirmede kullanılmaz. O antijenine göre A, B, C, D türleri vardır.
Mannit Negatif Shigella ’lar S. dysenteriae (Serogrup A. 12 serovar var.) Serovar A1 (S. dysenteriae = Shiga basili), Serovar A2 (S. schmitzii), Serovarlar A3-7 (S. arabinotarda), Serovarlar A8-12
Mannit Pozitif Shigella’lar S. flexneri (Serogrup B, serovarları; 6 serovar var: B 1-6,X, Y), S. boydii(Serogrup C, 18 serovar; C 1-18), S. sonnei (Serogrup D, tek serovar; D).
Laktoz negatiftir, nitrat redukte eder, oksidaz negatiftir.
Dört türe ayrılır:
1. Shigella dysenteriae tip 1, Shiga toksini üretir ve ciddi shigella enfeksiyonlarından sorumludur.
2. Shigella sonnei, Gelişmiş ülkelerdeki enfeksiyonların çoğundan sorumludur ve
3. Shigella flexneri gelişmekte olan ülkelerde hastalığına neden olur.
4. Shigella boydii nadirdir.
Klinik sendromlar ve tanı
Basillerin alınmasından 1 ila 3 gün sonra ortaya çıkan enfeksiyon karın krampları, ishal, ateş ve kanlı dışkıya neden olur. Semptomlar genellikle 5 ila 7 gün içinde düzelir. 2 yaşından küçük çocuklarda yüksek ateşle görülür. Semptomsuz taşıyıcılık mümkündür. Dışkı örneklerinde Shigella’nın izolasyonu ve spesifik biyokimyasal reaksiyonlar ile tanımlanır. Hektoen enterik agar gibi seçici besiyerlerinde üretilen shigella O grubuna özgü antiserumlarla slayt aglütinasyon testleri yapılarak Shigella türleri doğrulanabilir.
Patogenez ve epidemiyoloji
Shigella, bağırsak epitelini istila eder ve yok eder, mukozal ülserasyon ve apse oluşumu ile karakterize yoğun bir inflamatuar yanıta neden olur. Bakteriler, M hücreleri yoluyla submukozaya geçer, alttaki makrofajlar tarafından fagosite edilir. Bakteri fagozom zarından geçerek sitoplazmaya girer. Makrofajların apoptozunu indükleyerek
öldürür. Böylece makrofajdan çıkar. Hücreden çıkan shigella’nın istilacı plazmit antijenleri IpaA-IpaD ve T3SS yoluyla enterositleri bazolateral taraftan istila ederler.
Bakterilerin sitoplazmaya girişini takiben, bakterilerin bir ucunda aktin kuyrukları oluşur, onları yan hücre zarına doğru iter. Hücre zarları erir bakteri diğer hücrenin sitoplazmasına geçer. Bu süreç enterositlere zarar verir, ülserlere ve kanamaya neden olur, bakterilerin lamina propiaya ulaşmasını sağlar ve akut inflamatuar yanıta neden olur. Enflamasyonun neden olduğu ishalde lökositler, eritrositler ve bakteriler bulunur. S dizanteri tip 1’in Shiga toksini, EHEC gibi hemolitik üremik sendrom gibi sistemik etkilere neden olabilir. ” Enfeksiyöz doz çok düşüktür, 100-200 basil enfeksiyon için yeterlidir. Bazı çalışmalarda sadece 10 basilin enfeksiyon için yeterli olduğu bildirilmiştir.
Diğer bağırsak bakterileri etkileyen bacteriocin (colisin) üretirler. Bakteri parçalandığı zaman lipoprotein yapısında ve endotoksin özelliği gösteren (O) somatik antijeni açığa çıkar.
Bu bakteriler, sulu, nemli ve gün ışığından uzak ortamlarda uzun süre canlı kalabilirken yüksek ısı, gün ışığı ve antiseptiklere dirençsizdir.
İnsanlar tarafından kontamine olmuş su veya yiyeceklerle de yayılır. Hayvan rezervuarı yoktur; tek rezervuar insan bağırsağıdır. Gelişmiş ülkelerde büyük ölçüde çocuk hastalığıdır. Kanalizasyon sisteminin zayıf olduğu ülkelerde daha yaygındır. Mülteci kamplarında salgınlar meydana gelebilir. 2012 yılında Amerika Birleşik Devletleri’nde yaklaşık 7.700 shigelloz vakası rapor edilmiştir. Hafif vakalar tanınmayıp rapor edilemeyebileceğinden, gerçek vaka sayısının 20 kat daha fazla olduğu tahmin edilmektedir.
Tanısı
Dışkı ve kolon sürüntüleri incelenir. Dışkı örneği bulanık, mukuslu ve ortada kan varsa basilli dizanteri (shigella dizanteri), kanla karışık parlak mukus varsa amipli dizanteri düşündürür. Amipli dizanteri ile ayrım için kanlı mukuslu kısımdan direkt mikroskopi yapılır ve parazit araştırılır.
Dışkının kanlı ve mukuslu bölümlerinden alınan örnekler sıvı besiyeri olan Selenit F, Gram Negatif broth besiyerlerine ve Endo, EMB, MacConkey, SS, Hektoen Agar gibi katı besiyerlerine ekilir. Ekimler 37 oC ’de bir gece inkübe edilir. laktoz negatif kolonilere Gram boyama uygulanır.
Kültürden alınan örneklerden hareket muayenesi ve biyokimyasal testler yapılır. Üre, ONPG testleri negatif , IMViC testleri (D-, +, -, – ) dir. TSI agar da laktoz negatiftir, Glikozdan asit oluşturur, H2S ve gaz yapmazlar. Lizin ve Ornitin dekarboksilaz testleri A, B ve C gruplarında pozitiftir. Katalaz testi B,C ve D gruplarında pozitiftir. A,B,C,D serogrupları polivalan serumlarla araştırılır. Hangi tip polivalan antiserumla aglütinasyon görülürse o grubun serovarlarını saptamak için monovalan antiserumları ile aglütinasyon işlemi uygulanır.
Tedavi ve önleme
Enfeksiyon genellikle kendi kendini sınırlar. Aile bireylerine sekonder yayılma riskini azaltmak ve hastalık süresini kısaltmak için antibiyotik tedavisi önerilmektedir. Duyarlıysa, bakteri ampisilin ile tedavi edilebilir. Aksi takdirde, suşlar duyarlı ise trimetoprim-sülfametoksazol, seftriakson, florokinolonlar, nalidiksik asit ve azitromisin de kullanılabilir.
Korunma:
Kanalizasyon, suları klorlama, el yıkama ve yiyeceklerin uygun şekilde pişirilmesi çok etkili önleyici tedbirlerdir. Bununla birlikte, el yıkama sadece bakteri sayısını azaltacaktır. Etkili aşılar yoktur.
