Entamoeba, Dientamoeba, Naegleria, Acanthamoeba,
Barsaklarda bulunabilen amip türleri: E. histolytica, E. dispar, E. moshkovskii, E. hartmanni, E. coli, E. polecki, E. gingivalis, E. nana, Iodamoeba bütschlii ve Blastocystis hominis dir.
E. histolytica ve Blastocystis hominis patojenik olarak kabul edilir.
Entamoeba
- ★Entamoeba histolytica
Dünyada yıllık 50 milyon vaka 110.000 ölüm görülür. Dünya Sağlık Örgütüne göre, paraziter ölüm nedenleri arasında sıtma ve şistozomiyazis den sonra üçüncü sıradadır.
Yapısı ve yaşam döngüsü
Kist ve trofozoit formları vardır. İnsan enfeksiyonunu kist formu yapar.
Trofozoidleri 10-60 µm çapındadır. Psödopodlarla hızlı ve tek yönlü hareket eder. Sitoplazma, ektoplazma (şeffaf) ve endoplazma (granüler) dan oluşur. Vakuollerde az sayıda sindirilmiş bakteri bulunur. Dizanterili hastadan izole edilen trofozoitlerin sitoplazmada eritrositler görülebilir ve bu özellik E. histolytica için tanı koyucudur.
Çekirdek, nükleer zar üzerinde eşit olarak düzenlenmiş kromatine ve küçük, kompakt, merkezi bir karyozoma sahiptir.
Kist Morfolojisi. kist yalnızca barsakta oluşur. dışarda oluşmaz. Kist içinde bir glikojen kütlesi ve pürüzsüz, yuvarlak kenarlı, kromatoid çubuklar bulunur. Kist olgunlaştıkça (metasist), nükleus bölünür ve dört çekirdek oluşturur. Kist boyutu 10-15 µm dir. Olgun kistte glikojen yok olur ve kromatoidaller olmayabilir.
Entamoeba’da tek patojen E. histolytica dır. Bu nedenle diğer Entamoeba türlerinden ayırımı önemlidir. Kistin görünümüyle E.histolytica ve E. dispar ayrılamaz. Bir, iki ve dört çekirdekli kistler enfektiftir.
Kistler barsakta 4 trofozoit oluşturur.
Klinik
Hastalık bağırsak, karaciğer ve diğer organlarda görülür. Barsak dışı yayılım oranı (%2-8). Ayrıca, organizmalar hastalık oluşturmadan yok olabilirler.
Asemptomatik Enfeksiyon
Rutin parazit muayenesinde kistler tesbit edilir. Trofozoitlerde eritrosit yoktur. E. dispar’dan ayırt edilemezler.
Barsak enfeksiyonu
Kuluçka süresi birkaç gün kabul edilir. Kanlı dizanteri formu %90’nını oluşturur. Ani başlar. Ateş, elektrolit kaybı dehidratasyona yol açar. ishal, kanlı mukuslu dışkı görülür. Bazen orta şiddette seyredip aylarca sürebilir.
Akut apandisit, divertikülit, barsak tıkanması, kolesistite benzeyebilir. Kolanda amip ülserleri görülülebilir
Karaciğer absesi
Parazit kan dolaşımı ile karaciğere taşınır. Sağ üst kadranda ağrı, 38-39 derece ateş, halsizlik, kilo kaybı, öksürük, terleme görülür. Karaciğer büyür, hassastır. Sarılık nadirdir. Çoğunlukla dizanteri hikayesi bulunmaz. Gaytada kist ve trofozoit nadir görülür. Ateş kilo kaybı endemik bölgede yaşam, yada seyahat, sağ üst kadranda karın ağrısı, alkalin fosfataz yüksekliği, sağ diyaframda yükselme karaciğer absesini düşündürür. Akciğer tutulumunda karaciğer rengi balgam görülür. Abse genellikle sağ lobdadır. En sık komplikayon abse rüptürüdür. Abse beyin, perikart, nadiren böbrek, dalak, mesane, üreter, adrenaller, klitoriste görülebilir.
Patogenez
Mukus ve epitel bariyerini bozar. E. histolytica trofozoitleri üzerindeki lektin ve amipte saptanan B2 lntegrinin yapışmaya aracılık ettiği düşünülmektedir.
Sistein proteinaz salgılanır. Sistein proteinaz hücre dışı yapıyı parçalayarak, bazal membranı bozabilir. Ayrıca hemoglobini parçalayan sistein proteazlar E. histolytica’nın demir alınımında da önemli rol oynar.
lipofosfoglikan ve lipofosfopeptidoglikan molekülleri E histolityca’nın virülens suşlarında boldur.
Çeşitli amebik proteinler, hedef hücrelerin lipid çift katmanlarına girerek iyon kanalları oluşturabilir ve nekroza neden olabilirler.
Laboratuvar tanısı:
Mikroskopi: Tanı kolay değildir. Hikaye pozitif ise öncelikle 10 gün için en az 3 dışkı örneği alarak standart parazit araştırılması önerilir. Direkt gayta muayenesinde eritrositleri içeren hareketli trofozoitler görülebilir. Akut dizanteri yoksa eritrosit içeren trofozoit görülmez, bu durumda E. dispardan ayırmak mümkün olmaz. Konsantrasyon tekniği, trikrom veya demir hematoksilen boyama tanı şansını artırır. Doğru boyanmazsa E. coli ile karışır. Gayta örneği ile tanı konulamazsa, mukozadan en az 6 sigmoidoskopi örneği alınarak doğru boyanıp iyi incelenmelidir. Gayta yada sigmoideskopi örneklerinden biri pozitif ise serolojik testler yapılır. Onlarda pozitif çıkarsa muhtemelen doğrudur.
Karaciğer apsesinin kesin tanısı, karaciğer aspirat materyalinden organizmaların tanımlanmasıyla sağlanabilir.
Özel besi yerleri (YI-S 33) kullanılarak kültürü yapılabilmektedir.
Serolojik testler: Kesin tanı parazitin gösterilmesidir. Serolojik testler destekleyicidir. Seroloji testler daha çok barsak dışı hastalığı olanlarda önerilir. Seroloji test kitleri taze veya donmuş dışkı gerektirir. Bir çok Seroloji test türü bulunmaktadır.
Epidemioloji korunma:
Dünya çapında yaygındır.
Az gelişmiş ülkelerde geylerde (oral anal sex), AIDS gibi immün direncin düşük olduğu hastalarda, gençlerde ve erkeklerde sık görülmektedir. Riski artıran faktörler tropik iklim, konağın immün direncini baskılayan durumlar ve genetik faktörlerdir.
Amebiasis, insandan insana bulaşabilen, zoonotik, su ve gıda kaynaklı bir enfeksiyondur.
İnsan rezervuardır. Primatlara, köpeklere, kedilere, domuzlara bulaştırılabilir. Asemptomatik kist çıkaranlar önemlidir. Fekal oral yayılır. Gıda işleyicisilerinin taranması gerekir. Kanalizasyonla kirlenmiş su bulaşta rol alır. Kistler sudan kum filtrasyonu ile elimine edilebilir.
Kist evreleri çevresel koşullara çok dayanıklıdır ve 28-34oC’de 8 gün, 0oC’de 60 gün toprakta canlı kalabilir. 200 ppm iyot, %5-10 asetik asit veya kaynatma yöntemlerinden etkilenir.
Entamoeba dispar
E. histolytica’ya morfolojisi çok benzer, ancak genetik olarak farklıdır. E. dispar yaygın olmasına rağmen semptomatik hastalığa neden olmaz.
Kist ve trofozoit formu vardır. Kist formu, insanlar için enfektiftir. Canlı trofozoitler 12-60 μm çapındadır. Psödopodlarla hızlı ve tek yönlü hareketi, şeffaf bir dış ektoplazma, granüler endoplazma, vakuollerde az sayıda sindirilmiş bakteri ve vakuollerdeki kalıntılar nedeni ile ince taneli görümü ile E. histolyticaya benzer.
Dört çekirdekli olgun kistleride glikojen ve chromatoidal barlar ile E. histolytica’ dan farklı değildir.
Kist sadece barsakta oluşur. vücut dışında oluşmaz. Bir, iki ve dört çekirdekli kistler konaklar arasında bulaşa neden olur.
Bulaşma bulaşlı besinlerle fekal-oraldır.
Enfeksiyonu E. histolytica’dan çok daha sık görülür. Hastalık yapmaz.
Klinik Hastalık
E. dispar, patojenik kabul edilmez. Gayta araştırılmaları sırasında yada H. histolytica araştırılırken tesadüfen görülürler. Tedavi genellikle önerilmez.
Teşhis
Trofozoidlerde yutulmuş eritrosit varlığı amipin E. dispar değil, E. histolytica olduğu anlamına gelir. Yutulmuş eritrositler yoksa laboratuvar raporları, genellikle E histolytica/ dispar olarak çıkar. Çok az laboratuvar rutin olarak iki türü ayırabilir. Bu nedenle sıklıkla klinisyen semptomlara dayanarak bu ayırımı yapmak zorunda kalır. Önemli olan E. histolyticadır. Endomoeba histolytica olup olmadığı moleküler yada Serolojik yöntemlerle araştırılmalıdır.
Entamoeba moshkovskii
Dünyada yaygın. Mikroskobik morfoloji ile (E. histolytica’nın trofozoitlerinde eritrosit varlığı durumu dışında) E. histolytica ve E. dispar’dan ayırt edilemez. Trofozoitlerinde eritrosit bulunmaz.
E. moshkovskii (E. histolytica ve E. dispar’dan farklı olarak) ozmotolerantır, oda sıcaklığında kültürlenebilir, emetine dirençlidir.
Yaşam Döngüsü ve Morfoloji
E. dispar ile aynıdır
Klinik: patojen kabul edilmez. hastalık yapmaz. tedavi önerilmez.
Teşhis
Mikroskopi ile ayırt etmek imkansızdır. E. histolytica dışında tür tanımı araştırılmadığı için gerçek prevelansının bilinmiyor. PCR yöntemi ile tiplendirilebilirler
Epidemiyoloji ve Önleme
Kistler ile kontamine su ve besinlerle fekal oral bulaşır. .
Entamoeba hartmanni
Kist ve trofozoit formları vardır. kistler ile fekal oral bulaşır. Trofozoitler barsakta yaşar. Feces ile atılan kist formu dış ortama dayanıklıdır. Trofozoit ve kist formunun morfolojik yapısı E. dispar ile aynıdır ve boyutları farklıdır. Trofozoitler 4-12 μm, kistler 5-10 μm arasında değişir.
Trofozoitler eritrosit içermezler. E. dispar’a göre daha yavaş hareket ederler. Olgun kist dört çekirdek içermesine rağmen, dışkıda sıklıkla bir veya iki çekirdekli kistleri görülür. Ayrıca olgun kistlerinin kromatoid çubuklarını koruma eğiliminde olması karakteristiktir. E. histolytica /E. dispar’da bu görülmez.
Kromatoid çubuklar, E. histolytica ve E. dispar’rın olgunlaşmamış kistlerindekilere benzer ancak daha küçük ve daha çoktur.
E. hartmanni ve E. histolytica /E. dispar arasındaki ayırım tür düzeyinde farklılık öncelikle boyuta bağlıdır, bu nedenle laboratuvarlarda kalibre edilmiş mikroskoplar kullanmalıdır.
Klinik Hastalık
Patojen değildir. Hastalık yapmaz. Tedavi gerekmez.
Entamoeba coli
Dünya yaygındır. Yaşam döngüsü, E. dispar ile aynıdır. Kistlerle kirlenmiş besin ve sularla fekal-oral bulaşır. Trofozoitler, E. histolytica veya E. dispar’ınkinden biraz daha büyüktür (15 ila 50 µm). Geniş, kısa psödopodlarla ağır hareket eder.
Islak preparatlarda patojenik olmayan E. coli’yi patojenik E. histolytica’dan ayırt etmek son derece zordur. Boyalı preparatta çok sayıda vakuol ile granüler görünür. Çekirdek orta büyüklükte, karyozom eksantriktir.
E. coli trofozoitleri eritrosit yutabilir.
Erken kistler düzensiz kromatoidler ve yoğun glikojen kitlesi içerir. Olgunlaştıkça kromotoid çubuklar kaybolur. 8 çekirdekli kistler oluşur. Çekirdek sayısı bazen 16 ya kadar ulaşır. çekirdek sayısı E. histolytica dan ayırımda önemlidir.
Trikrom yaymalarda kistler çarpık ve biraz pembe görünür.
Mikroskobik olarak E. histolytica, E. dispar, E. moshkovskii ve E. coli’nin morfolojileri çoğu evrede birbirine benzer sadece olgun kisler ile ayrılır. Bu dört türün yalnızca E. histolytica patojen kabul edilir ve yalnızca onun için tedavi önerilmektedir. Bu nedenle birbirinden ayrımları önemlidir. Dördü aynı kişide aynı anda da bulunabilir. Tiplendirme için detaylı testlerin uygulanması gereklidir.
Epidemiyoloji korunma: Fekal oral bulaştığı için kişisel hijyen önemlidir.
Entamoeba gingivalis
Diş arasındaki yumuşak tartardan, mukustan, bağlamdan ve tonsiller kriptlerden saptanabilir. E histolytica’ya benzer. Balgamdan izole edildiğinde doğrulanmalıdır. Trofozoidleri 5-12 mikrondur. Stoplazmalarında yutulmuş lökosit içerir. Boyalı preparatlarda lökosit çekirdekleri besin vakuollarinin içinde görülür. Bu E. histolyticadan ayırımında önemlidir. Kist formu yoktur. piyore alveolariste izole edilmesine rağmen patojen kabul edilmez. İntrauterin cihaz kullanan kadınların smearlerinde de görülür. cihaz çıkarıldığında kendiliğinden kaybolur. İmmün direnci düşük (HİV) kişilerde ağızda sayılarının arttığı gözlenir. tedavi önerilmez. daha iyi ağız hijyeni tavsiye edilir.
Entamoeba polecki
Ağustos 7, 2021 In Ders Anlatımı, Tıbbi parazitoloji, Tıp Öğrencileri için
E. histolytica, E. dispar, E. moshkovskii’ye benzer. Trofozoidleri (10-12 mikro.m) stoplazmalarının granüller görünümü yavaş hareketi ve bakteri içermesi bakımından E. coli ye benzer. Trofozoid görünümü diğerlerinin birleşimi gibi olduğu için ayrımı çok zordur. Kist (5-10mikro m) formu tek nükleusludur. Khromotoiddal materyal E. histolytica’ya benzer. Sınırları belirli olmayan oval yada yuvarlak yapıdadır. Patojen kabul edilmez tedavi önerilmez.
- Naegleria fowleri
Termofilik bir parazittir. Ilık-sıcak tatlı sular ve toprakta bulunur. Serbest yaşar. Halk arasında “beyin yiyen amip” olarak bilinir. Ölümcül seyreden primer amip meningoensefaliti (PAM) olarak bilinen fulminan bir beyin enfeksiyonuna neden olur.
YAŞAM DÖNGÜSÜ
Tatlı su havuzları, kaplıca, göller, nehirler, endüstriyel tesislerin ılık-sıcak (45C ye kadar) su boşaltma bölgeleri, yeterince klorlanmamış yüzme havuzlarında bulunur. Deniz suyunda yaşayamaz. Kuruluk ve asit pH’a duyarlıdır. Kist, trofozoit (ameboid) ve biflagellat (iki kamçılıdır) evreleri vardır. İnsanda kist oluşturmaz, yalnızca amoeboid (trofozoit) evresi bulunur. Biflegellat formları çevre sularında bulunur. Suyun iyon konsantrasyonu değiştiğinde parazit biflagellat forma döner. Biflagellat formu dokuda bulunmaz Biflagellat formu burundan girdikten sonra trofozoite dönüşür. Fakat beyin omurilik sıvısında rastlanabilir.
Trofozoitler 25C deki formudur. Tek çekirdek ve onu çevreleyen bir halo ile karakterizedir. 42C de bölünerek hızla çoğalır. Parazitin enfektif fazını oluşturur. Vucutlarının farklı noktalarından çıkarabildikleri, pseudopotlarla haraket ederler. Besin eksikliği, kuruluk, 10 oC altı sıcaklıklar, gibi olumsuz yaşam koşullarında trofozoitler kist formuna dönüşür. Kistleri 7-15 μm ve tek çekirdeklidir. Koşullar uygun hale dönerse amip kistin ortasındaki delikten kaçabilir.
PATOJENİTE
N. fowleri, naegleriazis, Primer amip meningoensefaliti adı verilen tabloya neden olur. Tedavi ile bile ölüm oranı yüksektir. Sulardan burunla giren parazit, olfaktor sinir boyunca cerebriform plaklara doru yol alır. Trofozoitler serbest yaşam halindeyken bakterilerle beslenir, dokularda lökosit ve eritrositleri fagoside eder, beyinde astrositleri ve nöronları tüketir.
İnkübasyon bir hafta kadardır. Semptomlar ateş, bulantı, baş ağrısı, koku alma bozukluğu, kafa karışıklığı, denge kaybı, nöbetler ve halüsinasyonları içerir.
Tanı:
Bakteri içeren (Escherichia coli) ve beyin omurilik sıvısı eklenerek hazırlanan agar plakalarında üretilebilir. Sudan izolasyonunda su santrüfüjlendikten sonra üzerine Escherichia coli eklenir ve agar plaklara ekilir. Birkaç gün sonra plaklar mikroskobik olarak incelenir.
Kamçılama testi: parazit besi yerinden toplanıp hipotonik bir ortama (damıtılmış su) bırakılır. 37C de 2 saat inkübe edilip lam lamel arasında incelenir. Ayrıca 42 C de üreme testi yapılabilir.
Moleküler veya biyokimyasal testler tanıda önemlidir.
Korunma : Tatlı suyun (havuz, göl vs) burna kaçması önlenmelidir. İnsandan insana bulaş görülmemiştir.
ACANTHAMOEBA
Acanthamoeba spp. Dünyada yaygındır. sulardan,, bitkilerden, memelilerden, insanın deri, burun boşlukları, boğaz ve bağırsaklarından, izole edilmiştir. Protozoa ve amiptir. Trofozoit ve kist formları vardır. Trofozoitler 15-35 μm dir. Doğada, serbest yaşar, bakteri, mantar ve diğer bazı protozoaları parçalar. Selülaz veya kitinaz gibi enzimler üretir, organik madde parçalar ve mikrobiyal döngüye katkıda bulunur. Acanhamoeba castellanii, çeşitli toprak ekosistemlerinde yüksek yoğunluktadır. İnsan hastalığına neden olan Escherichia coli, Legionella pneumophila, Pseudomonas aeruginosa, Staphylococcus aureus, dev virüsler (Mimivirus, Megavirus ve Pandoravirus), Acanthamoeba’yı enfekte eder. Bu patojenleri için bir rezervuardır.
Yaşam döngüsü
Toprak, su ve çevrede hemen her yerde serbest yaşayan trofozoitlerdir. Yaşam şartları olumsuzlaştığında kist formu oluşur.
Hastalıkları
1. Enfeksiyonlarının çoğunluğu kontak lenslerin kontaminasyonuna bağlı Akantamoebik Keratit. İyi bir lens dezenfeksiyon için hidrojen peroksit bazlı solüsyonlar önerilir.
2. Parazit vücuda solunarak veya açık yaradan girip kan yoluyla merkezi sinir sistemine yayıldığında granülomatöz amip ensefalit (GAE)’ine neden olur. Ölümcül olabilen nöronal hasara yol açar.
Granülomatöz amip ensefaliti immün yetmezlik temelinde gelişir.
Tanı:
E.coli eklenmiş agar plaklara kültürü yapılır. Mikroskopta plak üzerinde üreme gözlenir.
Polimeraz zincir reaksiyonu testi de tanıda kullanılır.
Tedavi
Poliheksametilen biguanid, PHMB’dir. Propamidin izetionat ve klorheksidin kullanılır.
