Salmonella
Salmonellalar fakültatif anaerob, oksidaz negatif, Peritiriş flagellalı hareketli, 1-3X0.5 mikron, Gram negatif basil.
LPS yapısına (O antijeni) göre 2.000’den fazla antijenik serotipi mevcuttur. Somatik O, flageller H ve kapsüller Vi antijenleri vardır. Flagella H antijen türüne göre de bir çok serotipi vardır. Kaufman white şemasına göre; O ve H antijenleri veH antijenlerinin FazI ve Faz2 faz varyasyonları vardır.
| O antijeni | H antijeni |
| polyvalent-O, groups A-G | polivalent-H, spesifik ve spesifik değil |
| 2-O, grup A | polivalent-H, non spesifik faktörler 1,2,5,6,7 |
| 4-O, grup B | a-H (S. Paratyphi A) |
| 6, 7-O, grup C1 | b-H (S. Paratyphi B) |
| 8-O, grup C2 | c-H (S. Paratyphi C) |
| 9-O, grup D | d-H (S. Typhi) |
| 3, 10, 15, 19-O grup E | e,h-H (S. Newport) |
| 11-O, grup F | f,g-H (S. Derby) |
| 13, 22-O, grup G | g,m-H (S. Enteritidis) |
| i-H (S. Typhimurium) |
Klinik
Salmonella asemptomatik kolonizasyon yapabilir. Ancak gastroenterit, septisemi, enterik ateş (tifo) gibi ciddi enfeksiyonları önemlidir. İntraselüler bir patojendir.
Gastroenterit: İnvaziv olmayan türler ishal, mide bulantısı, baş ağrısı ve halsizlik ile seyreden gastroenterite neden olur. Şiddetli enfeksiyonlarında karın ağrısı, üşüme titreme, ateş, sulu yeşil renkli ishal, dehidratasyon, hipotansiyon ve böbrek yetmezliği görülür.
Sepsis: tüm Salmonella serovarları sepsis nedeni olabilse de, S typhi, Salmonella paratyphi ve Salmonella choleraesuis etken olarak sık görülür.
Enterik ateş: inkübasyon 7-14 gündür. S. typhi tifo ateşi, S. paratyphi A, S. paratyphi B, S. paratyphi C, paratifoid ateşi yaparlar.
Bakteri bağırsak submukosasına nüfuz eder, polimorflar ve makrofajlar tarafından fagosite edilir ve karaciğer, kemik iliği ve dalağa taşınır. Bağırsaklar safra kesesi yoluyla yeniden enfekte olur. Semptomlar artan ateş, iştahsızlık, halsizlik kas ve baş ağrısı ile başlar. Deride döküntüler görülebilir. hastalık 3-4 hafta sürer. Kolesistit, bronşit, bronkopnomoni, menenjit, osteomyelit, periostit, sepsis, nefrit yapabilir.
Hastaların %5’inde kolonizasyon ve kalıcı taşıyıcılık görülür. 3 ay 1 yıl taşıyıcılık olabilir. 1 yılın üstü kronik taşıyıcılıktır.
Patogenez ve epidemiyoloji
Dış zar proteinleri Rck ve PagN’nin invazyonda rol oynar. Salmonella, bağırsaklardaki enterositler, dendritik hücreler ve M hücreleri aracılığıyla lamına propreaya taşınır. M hücreleri bakteri virüs gibi yapılarda dahil olmak üzere partikülleri yakalayıp mukoza bariyerden lamına propreaya taşıyan hücrelerdir.
Makrofajlar ve polimorflar tarafından fagosite edilir. Mezenter lenf nodları torasik ductus ve kan dolaşımına geçer.
Epidemiyoloji:
Salmonella, kümes hayvanları, çiftlik hayvanları, kemirgenler, evcil hayvanlar ve kuşlar ve insanlarda bulunur. S Typhi ve S Paratyphi, insan dışı konaklarda hastalığa neden olmaz. S Choleraesuis gibi diğer Salmonella suşları da insanlarda ciddi hastalıklara neden olabilirler. Hastalık kontamine su veya kümes hayvanları, yumurta ve süt ürünleri gibi gıdalarla yayılır. Çocuklara fekal-oral yolla direkt olarak bulaşabilir.
Tanı:
Enterik ateş için en güvenilir tanı yöntemi kemik iliği veya kan kültüründe bakterinin izolasyonudur. Kandan izolasyon altın standarttır. Kan kültür şişelerine (sıvı/katı fazlı) alınan örnek inkübe edilir. Bu şişelerden secici besi yerlerine pasajlanır. 37 oC da bir gece inkübasyon ile üretilir.
Salmonella basit besi yerlerinde ürer. ancak seçici besi yeri kullanılırsa laktoz fermantasyonu yapamaması özelliği nedeni ile diğer laktozu fermente eden bakterilerin ayrımı ve tanımlanması açısından fark oluşturur. Sıklıkla kullanılan üretim ortamları, Salmonella shigella (SS) agar, endo agar, deoksikolat-sitrat agar, EMB agar, Mac Conkey agardır.
Gayta kültürü için EMB, SS, selenit F, tetrathionat besi yerleri kullanılabilir.
Tanımlamada : hareketli, laktoz ve sükroz fermantasyonu yapmayan glikoz, manitol ve maltozu fermente eden, üreaz negatif, indol negatif, metil red pozitif, voges proskauer negatif, sitrat pozitif basillerdir. İMVİC: -, +, -, +. Salmonella typhi gaz üretmez, S. paratyphi ve bazı türleri gaz üretir.
Tanıda kullanılan önemli besi yerlerinden biride TSI (üç şekerli demirli) agardır. Bu besi yeri bakteri için gerekli besin maddeleri ve dextrose (1gr)(glikoz), lactose (10gr), sükroz (10gr), ferric ammonium citrate, sodium thiosulfate, phenol red içerir.
Salmonella laktoz ve sükrozu fermente edemediği için asit oluşturamaz. Asit indikatörü olan fenol red sarıya dönemez ve yatık kısmı kırmızı kalır. Dektrozu parçaladığı için dik kısmı asit yani sarıdır. Nötral veya bazik pH’ta, hidrojen sülfit (sodyum tiyosülfattan üretilen) ferröz amonyum tuzu ile reaksiyona girerek, siyah demir sülfit verir. Besi yerinde siyah renk oluşur. Ayrıca gaz oluşumunda hava boşlukları görülür.
Salmonelladan şüphe edilirse Seroloji testlerle O ve H antijenine göre tiplendirilir. Bakterilerine serolojik olarak
somatik, kirpik antijenlerine karşı antiserumlarla lam aglütünasyon testleri yapılabilir.
Gruber-Widal testi:
Hastada salmonella O ve H antikorlarını araştırmada kullanılır.
S. typhi O, S. typhi H, S. paratyphi BO, S. paratyphi BH, S. paratyphi AO ve S. paratyphi AH, antijenlerinin her biri için bir dizi hasta serumu dilüsyonu hazırlanır.
Testin yapılışı:
Her tip antijen için 1/20 den 1/1280’e kadar seri serum dilüsyonları hazırlanır. Tüplerin üstüne 1/20, 1/40, 1/80, 1/160, 1/320, 1/640, 1/1280 ve kontrol yazılır.
1/20 yazan tüplere 1 ml, diğer tüplere 0.5 ml tuzlu su (SF) dağıtılır.
Ana dilüsyon tüpü için 9 ml tuzlu su ve 1ml hasta serumu ilave edilip karıştırılır. Böylece 1/10’luk ilk dilüsyon elde edilir. Her antijen tipi için hazırlanan dizinin, ilk tüpüne yani üzerinde 1/20 yazan tüplere bu ana dilüsyon tüpünden 1’er ml dağıtılır.
1/20 yazan tüp pipetaj edilerek buradan 0.5 ml alınıp 1/40 yazan tüpe aktarılır. Bu tüpte pipetaj edilerek bu tüpten diğer tüpe 0.5 ml alınıp 1/80 yazan tüpe aktarılır böyle devam ederek 1/1280 yazana kadar gelinir aynı işlem bunada yapıldıktan sonra 0,5 ml bundan alıp dışarı atılır.
Dilüsyon işlemi tamamlandıktan sonra her tip antijenden kendi dilüsyon tüplerinin tümüne ve kontrol tüpüne 1 damla antijen damlatılarak karıştırılır.
Standart yöntemde tüpler bir gece etüvde 37 oC da bekletilip ertesi gün okunur. O antijeni için <1/80, H için <1/160 normal değerlerdir.
Aglütinasyonun görüldüğü son dilüsyon ve antijen tipleri kaydedilir. Örneğin S. typhi H, 1/640 pozitif gibi.
Tedavi ve önleme
Antibiyotikler gastroenterit tedavisinde yararlı değildir.
Üç aylıktan küçük bebekler ve bağışıklığı baskılanmış bireyler gibi bakteriyemi geliştirme riski taşıyan hastalar antibiyotiklerle tedavi edilebilir.
Salmonella bakteriyemisi, antibiyotiklerle agresif tedavi gerektirir.
Korunma:
İnsan dışkısı ile su ve gıdaların kirlenmesi önlenmelidir. Hayvansal kaynaklı çiğ gıdalar, pişmiş gıdalarla temas etmemelidir. Pişmiş yiyecekler pişirildikten hemen sonra tüketilmeli, kalanlar hızla soğutulmalı ve buzdolabında saklanmalıdır. Gıda işleyicilerinin sağlık eğitimi çok önemlidir. Taşıyıcıların gıda ve çocuk temaslı mesleklerden uzak tutulması gerekir. Tifo Mary adı verilen bir taşıyıcı 1300 kişiye tifo bulaştırmış ve sonunda New York’ta bir hastaneye kapatılmak zorunda kalınmıştır.
Etki oranı %50-80 olan iki tifo aşısı vardır. Canlı atenüe aşı ve Vi kapsüler polisakkarit aşısı.
