Mycobacteriaceae ailesindedir. *Zorunlu aerob olan, hareketsiz, sporsuz, kapsülsüz, düz veya hafif kavisli çubuk şekilli bakterilerdir. Zayıf gram pozitif olmasına rağmen *Gram boyama ile zor boyanır. Hücre duvarı yapısı ve içerdiği mikolik asit nedeni ile aside dirençlidirler. Bu nedenle özel hazırlanmış aside dirençli boyama yöntemleri mevcuttur.
WHO (Dünya Sağlık Örgütü)’ya göre: 2020’de toplam 1,5 milyon insan TB’den öldü (HIV’li 214 000 kişi dahil). 10 milyon kişi tüberküloza (TB) yakalandı. Sekiz ülke hastaların üçte ikisini oluşturuyor ve ilk sırada Hindistan, onu Çin, Endonezya, Filipinler, Pakistan, Nijerya, Bangladeş ve Güney Afrika izliyor.
Sınıflandırma
Tüberküloz basili 1882 de Robert Koch tarafından izole edilmiştir. Koch basili olarakta anılır.
1. M. tuberculosis kompleksi: İnsanda tüberkülozdan sorumludur
2. Tüberküloz dışı mikobakteriler (NTM): doğada saprofitiktirler. Fırsatçı enfeksiyona neden olabilir,
3. M. lepra (Hansen basili): Cüzzama neden olur. M. lepra Hansen basili olarakta bilinir.
Micobacterium tuberculosis kompleksi:
*M. tuberculosis (insanda en yaygın tüberküloz basili)
*M. africanum (birkaç Batı Afrika vakası)
M. microti (nadir ve daha az öldürücü)
*M. bovis (sığır basili)
M. caprae (M. bovis ile yakından ilgilidir)
M. pinnipedii (fokları enfekte eder. insandan da izole edilir)
M. canetti (nadirdir.)
M. orygis
M. mungi, şempanze basili.
Antijenik Yapı
M. tuberculosis antijenleri:
Hücre duvarı:
Peptidoglikan tabaka
Arabinogalaktan tabakası: Makrofajlar içinde hayatta kalmasını kolaylaştırır
Mikolik asit tabakası: uzun zincirli yağ asitlerinden oluşur. Duvar geçirgenliğini, antibiyotik girişini azaltır ve asit direncini sağlar.
En dış katman: Lipidlerden, glikolipidlerden ve mikozitlerden oluşur.
Proteinler (örneğin porinler, taşıma proteinleri): Çeşitli katmanlarda bulunurlar.
Plazma zarı: lipo arabino mannan (LAM) içerir. LAM önemli antijen, ayrıca teşhis için kullanılır.
Sitoplazmik (çözünür) antijenler: serolojik tanısında kullanılır.
patogenez
kaynağı insan (örneğin akciğer tüberkülozu vakaları), sığır ve sütler dir.
Bulaş:
*Başlıca bulaş damlacık yoluyla ayrıca pastörize edilmemiş sütler ile bulaşır. Hücre çeperinde bulunan* kort faktör, polisakkaritler, bal mumu yapısı patogenezde rol oynar.
Akciğer Tüberkülozu tüm vakaların %80’ini oluşturur.
Ekstrapulmoner Tüberküloz (EPTB)
Lenfadenit: En sık görülenidir.
Plevral tüberküloz:
Üst solunum yollarının tüberkülozu: Larinks, farinks ve epiglot’u içerir.
Genitoüriner tüberküloz:
İskelet tüberkülozu: omurga (Pott hastalığı veya tüberküloz spondilit) vertebra, kalçalar ve dizleri tutar.
Santral sinir sistemi tüberkülozu: menenjit
Gastrointestinal tüberküloz:
Tüberküloz perikardit:
Tüberküloz cilt lezyonları:
Miliyer veya yayılmış tüberküloz:
HIV ile ilişkili Tüberküloz: HIV ile enfekte kişilerin %70-80’inde görülür. militer tutulum sıktır.
LABORATUVAR TEŞHİSİ
*Pulmoner tüberküloz:
Balgam, Bronşiyal sekresyonlar, sabah erken alınan bronkoalveolar lavaj (20–50 ml), biyopsiler, çocuklara sabah erken mide aspirasyonu önerilir.
Örnekler <4 saatte işlenmelidir.
Balgam örnekleri:
İki gün boyunca, bir saat ara ile, sabah iki pürülan balgam örneği alınır.
*Balgam yoğunluğunun inceltilmesi, flora elemanlarının dekontaminasyonu, konsantrasyon ve homojenizasyon işlemlerinden sonra lama yayma preparat hazırlanır. Tespit edilerek aside dirençli boyama ve kültürleri yapılır.
Özel boyama yöntemleri:
*Ziehl-Neelsen (ZN=ARB= aside dirençli boyama) tekniği (sıcak yöntem) ile boyanıp incelenir. İnce uzun narin kırmızı boncuklu görünümlü basiller görülür.
ARB boyama tanıda, enfeksiyonun ve bulaştırıcılığın takibinde kullanılır.
*Kinyoun’un Soğuk Asit dirençli Boyaması
ARB den farkı: Karbon fuksinde fenol miktarı daha fazladır. Isıtma uygulanmadan karbon fuksinde daha uzun süre tutularak boyanır.
*Floresan (Auramin) Boyama
Floresan boyama: %0.3 auramin ile 20 dk boyandıktan sonra
%0.5 asit alkol ile 3 dk dekolorizasyon yapılır. takiben %0,1 potasyum permanganat ile 1 dk boyanır.
Floresan LED (ışık yayan diyot) mikroskobunda 20X ile incelenir. Siyah zeminde parlak sarı basiller görünür. ARB den daha hassastır.
Kültür Yöntemleri
*Kültür altın standarttır.
*Lowenstein Jensen besi yeri :En yaygın kullanılan geleneksel katı besi yeridir. 6-8 haftada M. tuberculosis sert kıtır kıtır görünümlü devetüyü renginde koloniler oluşur. M. bovis nemli beyaz koloniler yapar.
*Kirchner ve Middlebrook 7H9 medium: geleneksel sıvı besi yerleridir.
*Üreme göstergeli MGİT yöntemi
Otomatik kültür sistemleri: 3-4 hafta içinde üreme görülür.
Kültürden tanımlama
Üreyen kolonilerden ARB boyama yapılır. Pozitif ise tür tanımlaması için daha ileri testler uygulanır.
Antijen testleri:
Biyokimyasal testler
Tavşan patojenite testi
Moleküler Yöntemler
Gizli Tüberküloz Teşhisi
M. tuberculosis’e karşı gecikmiş veya tip IV aşırı duyarlılık reaksiyonu.
*Tüberkülin Testi
*PPD: Prosedürü:
*Mantoux testi: 0.1 mL PPD (Saflaştırılmış protein türevi antijen), önkol acilt içi enjekte edilir.
48–72 saat sonra enjeksiyon yerinde eritemle çevrili bir sertleşme görülür. genişliği ise: ≥10 mm: Pozitiftir.
Pozitiflik aktif enfeksiyonu değil sadece tüberküloz basili ile karşılaştığını gösterir.
Aşı
*Bacillus Calmette Guerin (BCG) aşısı Calmette ve Guerin (1921) tarafından geliştirilmiştir. M. bovis 13 yıllık seri alt kültürleme yoluyla suş zayıflatılarak hazırlanmış canlı aşıdır.
Etki 15-20 yıl sürer.
