Konağın dışında yaşarlar. Pireler, bitler, sivrisinekler, böcekler, akarlar, keneler vb. Genel olarak ektoparazitler beslenmek için cilde tutunurlar ve tüm yaşamları boyunca konakta kalmazlar. Bazıları endo – ektoparazit arasında yer alır. Uyuz akarları genellikle ektoparazitdir. Ancak dişi uyuz akarı cilde yuva yapar.
Yaptıkları hastalıkların yanı sıra vektör olarakta önemlidirler.
Beş büyük vektör grubu vardır; diptera (sinekler ve sivrisinekler), hemiptera ( öpücü böcekler), siphanoptera (pireler), anoplura (bit), acarinler (kene ve akarlar).
Arachnid’ler (keneler ve akarlar): Konakçıdan kan emerek beslenir. İki vücut parçasına sahiptirler. Kaynaşmış bir baş ve göğüs ile karından oluşur. Dört çift bacaklıdırlar. Yetişkinlerin kanatları veya antenleri yoktur. Sert ve yumuşak olmak üzere iki türleri vardır. Vektör olarak önemlidir. İnsanlardan kan emerken vücutlarında taşıdıkları bazı enfeksiyon etkenlerini bulaştırırlar. Koyunlar ve keçilere yerleşerek önemli problemler oluşturabilirler.
Keneler:
Sert Keneler: cinsinin özelliklerini taban şekli belirler. Kapitulum (karın bölgesi) üzerindeki yapılar, kene cinsini tanımlamaya da yardımcı olabilir. Palpi, konağı incelemek için kullanılan yapıdır. Hipostom, keneyi konağın derisine tutturur ve kapitulumdaki ağız kısımları kan emmede kullanılır. Karın, kene beslenirken orijinal boyutunun birkaç katına çıkabilir.
Erkek keneler: genellikle dişilerden daha renklidir. Diğer yapıların varlığı veya yokluğu da kenelerin belirlenmesine yardımcı olabilir.
Yumuşak keneler: Sert bir kütikül yerine kösele bir dış deriye sahiptirler. Şekilleri türler arasında farklılık gösterir. Scutum yoktur ve kapitulum, kenenin alt tarafında, önüne yakın bir yerde bulunur.
Akarlar: en çok alerji etkeni olarak çıkar karşımıza. Vücutları genellikle yuvarlak ve yassıdır, bu kuralın bir istisnası puro şeklindeki Demodex’tir. Akarlar, deri döküntülerini yerler. Bazı türler deriyi delip lenf sıvısını emmerek beslenir. Sarcoptes scabiei mites (uyuz hastalığı etkeni) deriye tüneller açar. burada yaşar, dışkılar, yumurtlar. Dışkıları allerjeniktir. Yumurtadan çıkan larvalar yan tüneller oluşturur veya hasarsız başka bir deri bölgesine göç ederek orada kendi tünellerini açarlar. larvalardan nimfler nimflerden yetişkinler oluşur.
Demodektik uyuz nedeni olan Demodex ovis, saç kökleri ve bağlantılı deri bezlerinde yaşar.
Demodex folliculorum kıl folikülü akarı hemen hemen herkesi enfekte eder. Bu uzamış vücutlu 500 μm uzunluğundaki akar yüz, kulak ve göğüslerdeki foliküllerin içinde bulunabilir. Cımbızla alınan kirpiklerin dibinde bile akara rastlanabilir.
Patojenik değilmiş gibi görünmelerine karşın aynı tür köpeklerde ve sığırlarda uyuza neden olur. Alında küçük sivilcelerle kendini gösteren pityriasis folliculorum bu akarlara bağlıdır.
Dünyada yaygındır.
En yaygın ektoparazit nedeni Sarcoptes scabiei insan uyuz akarıdır.
Köpek sarkoptik uyuzu köpek sahiplerinde skabies enfeksiyonu yapabilir. Hayvan veya insan uyuzu direkt temas ile bulaşır. Özellikle
aile bireyleri arasında görülür. Normal
enfestasyonlar bir veya iki düzine dişi akardan meydana gelir. Nokturnal kaşıntı ilk enfestasyondan sonraki bir ay içinde başlar. Bireyler kaşıntı nedeni ile uyuzu fark edene kadar diğer bireyleri kontamine ederler. bulaşta aracılık eden formit tanımlanmamıştır.
İltihaptan kızarmış papüller ve kesecikler öncelikle parmak aralarında ortaya çıkar daha sonra parmaklara, kollara, gövdeye, kalçalara doğru yayılır.
Normal bir immün cevap geliştiremeyen kaşıntı minimaldir ancak hiperkeratoz belirgindir Skabies enfestasyonları yeni gelişmiş (kaşınmamış) bir papülden parça alarak
kolayca teşhis edilebilir. Yağ içine alınan parçacıklar bir slayt üzerine alınarak mikroskop altında x100, x400 büyütmede incelenebilir ve bu şekilde 300-400 μm’lik akarlar ve daha küçük koyu dışkı granülleri görülebilir. Tedavide %5’lik permetrin kremi veya %1’lik permetrin yıkaması (baş bitleri için kullanıldığı gibi) uygulanır.
Böcekler:
Böcekler baş, göğüs ve karın olmak üzere üç farklı vücut parçasına sahiptir. Bazılarında kanatlar vardır. Başında bir çift anten ve göğüste üç çift bacak bulunur. Sinek, sivrisinek, böcek ve pire türleri de dahil olmak üzere birçok parazit böcek, konakçı üzerinde çok az zaman harcar. Sinek larvaları ve bitler gibi bazı türler uzun süre konakçı vücudunda kalır.
Bitler: böcek grubundadır. Bitlerin yaptığı enfestasyon pedikuloz olarak adlandırılır.
Altı ayaklı, kanatsız ve yassıdır. İki türü yaygındır. 0.4-3 mm dirler. Phthiraptera takımı altında incelenir. Bunların tümü yaklaşık 4.000 tür içeren
Kan emen: cildi delebilen, doku sıvısı ve kan emen ağız yapısına sahiptir.
Isıran bitler, Mallophaga, deri artıklarıyla beslenir ve çiğnemeye uygun ağız yapısı vardır.
Koyun bitleri (Melophagus ovinus) Emici bitler gibidir. çok miktarda kan emerler.
İğneyici bitler yalancı ektoparazitler olarak kabul edilir. Esas klinik önemi olan emici bitlerdir.
Siphanoptera
Pireler bilateral olarak basıktırlar, yoğun bir şekilde kitinize olmuşlardır, kanatları yoktur. özelleşmiş arka bacaklarıyla zıplayarak hareket ederler. Konaktan çok uzaklaşamazlar.
Genelde 5mm den küçüktürler. Gelişimleri yumurtadan çıkan kurtçuk benzeri larva ile başlar, larva üç kez kabuk değiştirir ve daha sonra pupa oluşturur. Erişkin pirenin anüsünden çıkan organik atıklar ve kan artıklarıyla beslenir.
Dişi pire yumurta oluşturabilmek için kan
emmeye ihtiyaç duyar, bir kez kanla beslendikten sonra birkaç düzine yumurta yapabilir.
Nispeten konağa özgüllük gösterirler. “insan” piresi (Pulex irritans), köpek ve kedi pireleri (Ctenocephalides canis ve Ctenocephalides felis) esas veba vektörü (Xenopsylla cheopis) ve ‘sticktight piresi’ (Echidnophaga gallinacea) gibi. C. felis oburca beslenmesi ve kısa sürede çok yaygın enfestasyonu nedeniyle en kötü şöhretlisidir.
Blowflies
Koyun endüstrisinde önemlidir. koyunun gelişimini düşürür. Kalitesiz yün üretimine neden olur. bazı sinek türleri yaralara yumurta bırakır bunlardan çıkan kurtçuklar bölgeye yerleşir buna miyasis denir.
