Patogenez ve Virülans Faktörleri
Cryptosporidium bir bağırsak apikompleksidir. İnsanda iki türü enfeksiyon yapar. Cryptosporidium parvum (Cryptosporidium occultus) Cryptosporidium hominis.
Enfeksiyon, dört hareketli sporozoit içeren olgun, yuvarlak ookistlerin yutulmasıyla fekal oral bulaşır. Ookist açılır ve sporozoitler bağırsak epitel hücrelerine girer.
Cryptosporidium’un hücre içinde konakçı hücrenin mikrovillöz bölgesinde bir vakuol (parazitofor) içinde bulunur.
Sporozoitler enterositlerde trofozoitlere dönüşür ve daha sonra aseksüel çoğalma (merogoni) ile tip-1 meront’lar oluşur.
Tip-1 merontlardan meydana gelen merozoit’lerin bir kısmı yeni hücrelere girerek aseksüel çoğalma ile ya trofozoitlere dönüşür ve tekrar Tip-1 merontları oluşturur.
Tip 1 merontların diğer kısmı Tip-2 merontlara dönüşerek seksüel çoğalmayı başlatır. Tip-2 merontlardan meydana gelen merozit’ler makro ve mikrogametositlere, bunlar da makro ve mikrogametlere dönüşür. Mikrogamet’in, makrogamet’i döllemesi ile olgunlaşmamış ookist oluşur. barsak içinde ookistler olgunlaşarak her birinde 4 sporozoit bulunan olgun ookistler haline döner. ookistler atıldığında olgun ve infektifdir.
İsospora belli’de kistler olgunlaşmadan atılır. dışarda efektif hale gelir.
Enfektif ookistlerin yutulmasından insandan yeni ookistlerin atılımına kadarki yaşam döngüsünün yaklaşık 4 ila 22 gündür.
Cryptosporidium ookistlerinin yaklaşık %80 kalın duvarlıdır. İki katmanlı, çevreye dayanıklı ookist duvarına sahiptir. Bunlar dışkı ile atılırak çevreyi kontamine ederek gıdalarla alınıp başka canlılara bulaşır. Böylece dış döngüyü sağlarlar.
Kistlerin %20 kadarı ince duvarlıdır. Dört sporozoitli tek katlı zarla çevrilidir. Hücreden salındıktan sonra yırtılır içlerindeki sporozoitler tekrar çevre hücreleri enfekte eder. Hücre içi döngüsü başlatırlar. Oto enfeksiyon oluştururlar. Bağışıklığı baskılanmış hastalarda ortaya çıkan yaşamı tehdit eden hastalığın gelişiminde iç döngünün sorumlu olduğu düşünülmektedir.
Klinik Hastalıklar
Bağışıklığı normal kişilerde enfeksiyon kendini sınırlar. Bağışıklığı baskılanmış kişilerde yaşamı tehdit eden ishal meydana gelebilir. Primer tutulum barsaklardadır. Bağışıklığın baskılanması durumunda mide, safra ve pankreatik kanallar ve solunum sisteminde de tutulur.
Laboratuvar Tanısı
Dışkı örneği altın standarttır. Modifiye aside dirençli Kinyoun, Giemsa gibi özel boyama teknikleri olmadan ookistlerin görülmesi zordur. Bazen ookist içinde Dört sporozoit görülebilir.
Immunoflourescence (lFA), Enzyme Immunoassay (EIAs)’de tanıda kullanılmaktadır.
Cryptosporidium türlerini ookistle ayırt etmek zordur. Tür tanımlanması için moleküler yöntemelere baş vurulur.
Tedavi ve Önleme
Dehidrasyonu önlemek için destekleyici önlemler kullanılır. Bağışıklığı sağlıklı hale getirmek önemlidir.
